Een schier onafzienbare rij boeken, in 14 delen, 29 banden. Zoals Deel 10b, Het laatste jaar II, tweede helft. Te koop voor een prikkie. Ik heb het niet gedaan: ik had ze al eerder weggegeven. Ze stonden natuurlijk in de boekenkast van mijn vader, die er niet aan toekwam, waarna ik het maar voor hem opknapte, althans: ik heb zo’n 15,16 van de 29 boeken gelezen. Mijn vader was nog meer gefascineerd door de boeken van de bedrieger Weinreb, die las hij drie keer, wat mij een hoop werk scheelde. We discussieerden graag over die bijzondere (meestal) mannen en hun werk: De Jong, Weinreb, Jacques Presser, Ben Sijes en nog veel meer auteurs en betrokkenen bij WO II. Tot zijn overlijden was de Tweede Wereldoorlog een zeer belangrijk element in zijn leven, met de droef stemmende getuigenissen van Gerhard Durlacher en Primo Levi als laatste “ontdekking” . Dat gold eigenlijk ook voor mij.

De Bezetting

Begin jaren ’60 mocht ik meekijken naar een van de uitzendingen van het televisieprogramma De Bezetting. Het programma werd gepresenteerd door een man achter een bureau die me onmiddellijk meenam op een reis door een ver verleden, dat toch zo dichtbij was. Foto’s, documenten, boeken, en zijn prachtige vertelstem hielden me aan “de buis gekluisterd”. Een paar jaar later kon ik nauwelijks de slaap vatten na de uitzending over de concentratiekampen. Het weerhield me niet van het lezen van eindeloos veel boeken over “ de Oorlog”, met natuurlijk de pockets over De Bezetting als ijkpunt.

Het Koninkrijk

Voorspel, het eerste deel van de eindeloze serie verscheen in 1969. Het leek erop dat De Jong niet alleen de Tweede Wereldoorlog wilde beschrijven maar ook nog eens de hele geschiedenis die er aan voorafging. Ik vond het een geweldig boek, ik herlas het onmiddellijk (tijd genoeg als 18 jarige!) en ik was diep gelukkig toen ik het bij mijn in 1976 eindelijk begonnen geschiedenisstudie weer mocht lezen. Dr.L. de Jong mocht van alles zijn-hoe vaak hoorde ik niet dat hij een heel rechtse sociaaldemocraat was, onuitstaanbaar, ijdel- schrijven kon hij al net zo goed als vertellen. Ik denk dat hij tussen 1960-1980 na de leden van het Koninklijk Huis, Toon Hermans en Mies Bouwman de beroemdste Nederlander was. Zo beroemd dat hij het vanzelfsprekend vond dat hij in 1978 om zendtijd kreeg om Willem Aantjes, de van “fout” gedrag verdachte fractieleider van het CDA, aan de schandpaal te nagelen. Fout, een term die in Nederland onmiddellijk met WO II in verband wordt gebracht, en dus met Loe de Jong.

Gedurfd

Met de regelmaat van de klok en op tactische momenten verscheen weer een nieuw deel, en met steeds diepere zuchten ontvingen we ze. Het waren wel heel dikke boeken, en het heilige vuur om ze te lezen doofde een beetje. Maar niet bij De Jong, want toen ik Londen ( 2 helften, 1500 pagina’s) las, was ik weer onmiddellijk in zijn ban, en had ze binnen de kortste keren uit. Later zei De Jong dat als hij had geweten dat hij zoveel boeken nodig had gehad, hij er nooit aan begonnen was. Wat ik verder ongelooflijk goed van hem vond was zijn moed om zich kwetsbaar op te stellen: hij zei al snel toe alle kritiek op zijn werk te beantwoorden als hij klaar was met Het Geschiedwerk, een belofte die hij in deel 14 (2 helften) nakwam. En kritiek, onvoorstelbaar veel kritiek kreeg hij. De journalist Jan Rogier was de meest standvastige criticus. Geschiedschrijver des Rijks (300 pagina’s!), aangevulde stukken uit Vrij Nederland was al net zo fascinerend als de boeken van De Jong.

Biografie

Natuurlijk wist men al bij het leven van De Jong dat een biografie over zijn turbulente en vaak diep ongelukkige leven zou verschijnen. Die is er nu: Loe de Jong,1914-2005, historicus met een missie door Boudewijn Smits. Al op net zo’n tactisch moment verschenen als weer een deel van Het Koninkrijk: vlak voor 4/5 mei. Natuurlijk is het een heel dik boek, en natuurlijk zie ik weer net zo tegen lezing op als tegen Nederlands-Indië, deel 11a,b,en c (5 banden). Maar dat zal me niet van een laatste eerbetoon aan de grote historicus en verteller Loe de Jong weerhouden, al kan het nog wel even duren.

Leo Willemse.