Metha’s muziekblog; Pessoa, persoon, personages
Para cada ruim há um pior ... mas mostra como cada pior pode ter um pior To every bad there is a worse ...but it shows how every worse can have a worst. Deze optimistische zinnen komen -beetje naar mijn hand gezet en dichter bij elkaar geplaatst dan in het origineel- van een klein mannetje, die van onder zijn zwarte hoed heel ontwijkend door zijn ronde brillenglazen de wereld inblikt. Als een eenzelvig broertje van Groucho Marx. Solitair, schichtig, tikkeltje wereldvreemd.
Er zat echter meer achter dat mannetje dan je op het eerste gezicht zou zeggen. In dat mannetje verenigden zich meer dan 70 andere mannen en een enkele vrouw. Deze man was de schepper van een groot literair oeuvre, gepubliceerd onder vele namen, pseudoniemen (onder een andere naam) en heteroniemen: Fernando Pessoa (13 juni 1888 – 30 November 1935). Groot Portugees dichter, schrijver, criticus, vertaler, filosoof, publicist; een van de belangrijkste literaire figuren van de vorige eeuw. Figuren. Meervoud! Fascinerend hoe de man zich al sinds zijn pubertijd bediende van heteroniemen, personages gecreëerd door de schrijver opdat hij in alle rust in verschillende stijlen vanuit verschillende persoonlijkheden kon schrijven. Heteroniemen waren voor hem zeer geëigend om vanuit verschillende stemmingen waarin hij verkeerde te schrijven. En natuurlijk ook om niet meteen midden in the spotlights te staan maar vanuit de relatieve luwte toch scherpe meningen te kunnen verkondigen. Deze persoonlijkheden kregen van Pessoa ieder een eigen karakter, levensgeschiedenis en fysiek toebedacht. Pessoa schiep minstens 70 heteroniemen, waarvan sommigen zelfs ‘familie’ van elkaar waren. Zij kenden elkaar -uiteraard- en zij bekritiseerden of vertaalden zelfs ‘elkaars’ werk. Er bestond een hierarchische orde bij Pessoa’s heteroniemen, één kon er maar de meester zijn en die heette niet eens Pessoa! Hij had heteroniemen voor zijn Engelstalige publicaties ( Mr Alexander Search & Mr. Charles Robert Anon!) en zelfs een voor een Franstalige, Mr. Jean Seul. What’s in a name. Zo waren daar ook nog een ongelukkige, zelfs suïcidale edelman, een astroloog en een monnik alsmede een aan de tering lijdende vrouw met een bochel! Niet verwonderlijk dat leven en fictie wel eens door elkaar gingen lopen met 70 verschillende persoonlijkheden en één poppenspeler. Een van Pessoa’s heteroniemen schijnt naar verluidt een keer een jaloerse brief geschreven te hebben aan een vrouw, waar Pessoa een oogje op had. Het verhaal gaat dat de vrouw zeer geamuseerd was hierdoor, het spelletje meespeelde en terugschreef aan de heteroniem.
O poeta é um fingidor
Finge tão completamente
Que chega a fingir que é dor
A dor que deveras sente.
E os que lêem o que escreve,
Na dor lida sentem bem,
Não as duas que ele teve,
Mas só a que eles não têm.
E assim nas calhas de roda
Gira, a entreter a razão,
Esse comboio de corda
Que se chama coração.
Há uma música do povo
Fado em Pessoa
Niet zo gek dat deze poëtische poppenspeler, woordbezetene en schrijfmaniak anderen inspireerde. Alleen al afgelopen jaar kwamen er twee cd’s uit geïnspireerd door Pessoa. Zij verenigen Pessoa met de fado, het treurige fatalistische lied van Portugal. Fado betekent noodlot, bestemming. Het is een liedvorm waarvan de origine teruggaat tot begin 19e eeuw. De teksten behandelen het lot van de mens, de schraalheid van het bestaan in letterlijke en figuurlijke zin en het afhankelijk zijn van een wrede oceaan. Alles in defaitistische bewoordingen. Doordrenkt met ‘saudade’, het unieke Portugese begrip dat een mengeling is van oneindig intens melancholiek verlangen gecombineerd met gevoelens van een onherstelbaar verlies en de schade die dat aanricht in de ziel.
'Dit type land voegt niets essentieels toe aan de beschaving…”
De eerste cd “Pessoa” die vorig jaar uitkwam was van Fernando Lameirinhas, de Portugees die hier al decennia woont en in de jaren zeventig met zijn groep ‘Sail Joia’ een fijne ode aan Amsterdam pende: Amsterdão. Lamerinhas schreef voor de cd teksten, geïnspireerd door de gedichten en de complexe persoon van Pessoa. Eric Vloeimans liet daar omheen de saudade uit zijn trompet vloeien en Mafalda Arnauth, fadista, zong de warme, weemoedige fado’s.
De tweede is de cd ‘O Fado en a alma Portuguesa’’, een prachtige verzamelcd van getoonzette gedichten van Pessoa, vertolkt door Portugese fado-vertolkers van nu. Vertolkt ja, want “gezongen” is in het geval van fado niet een term die de lading dekt. Zo simpel ligt het leven, en vooral het gezongen leven niet in Portugal. De huidige fadistas gaan gelukkig wat subtieler te werk, voor ons Noorderlingen beter te hebben en leggen de emoties er niet duimendik op zoals Amalia Rodrigues ooit deed. Pessoa had niets met de lage landen : 'dit type land voegt niets essentieels toe aan de beschaving. Ze kunnen ophouden te bestaan zonder dat de beschaving daaronder lijdt'. De lage landen hebben wel wat met hém, getuige de prachtige vertalingen van August Willemsen van zijn werk en de cd van Vloeimans, Lameirinhas en consorten. Ook Maria Fernandes, een Nederlandse, maakte enkele jaren terug een cd getiteld “Fado em Pessoa”. Frank Boeijen zong in 2001 al in een vertaling van August Willemsen “Wanneer de lente komt”. De Nederlandse componist Jan van de Putte heeft onlangs een nieuw deel gepubliceerd in zijn Pessoa liederencyclus.
Delirium tremens
Het leven was voor Fernando Pessoa niet te hebben zonder alcohol. Hij schreef daar een hilarisch gedicht over met de veelzeggende titel “D.T.” , delirium tremens, waarin hij met zijn schoen de duizendpoot plet die hij ziet op de muur. Die er dus niet is. Maar op de een of andere manier ook weer wel. Pessoa overleed op 55 jarige leeftijd dan ook niet verbazend aan levercirrose. Duizendpoot in de drank gesmoord en omgebracht.
“Entre mim e a vida há um vidro ténue. por mais nitidamente que eu veja e compreenda a vida, eu não lhe posso tocar.” “Tussen mij en het leven een glazen wand. Hoe meer ik ervan zie en begrijp, ik kan het niet aanraken.”