Ooit durf ik hem aan. Nu nog niet. De Engelse dirigent John Elliot Gardiner heeft daar minder last van. Hij onderzocht de afgelopen jaren het jonge leven van Johann Sebastian Bach, dat naar hem al snel bleek behoorlijk opgekuist was door eerdere biografen. Onder het motto: een man die nagenoeg perfecte muziek schreef moet een harmonieus, voortreffelijk mens geweest zijn, een heilige gelijk. Niet dus, zegt Gardiner. Uiteraard, juist iemand die door diepe dalen is gegaan heeft het vermogen de toppen op waarde te schatten. En kan ze beide weergeven. Er bestaan gelukkig geen perfecte mensen. Altijd is er ergens wel iets smoezeligs, een klein oneffenheidje of een rafeltje- wat het geheel meteen een stuk interessanter maakt, trouwens. Niets is ooit perfect of helemaal af of voor de eeuwigheid amen, zelfs Bachs muziek niet. De kleine Johann zat op een beruchte school met verre van goed opgevoede kinderen. Om het lesgevend kader hing zelfs een akelig luchtje van geweldpleging. Ouders bleken hun kinderen thuis te houden omdat hun kinders op deze school gevaar liepen! Op een andere school schijnt de 12-jarige Bach van dichtbij extreem geleden te hebben onder de sadistische praktijken van een leraar, die dan ook op gegeven moment ontslagen werd als zijnde de ”plaag van de school, een schandaal voor de kerk en een kankergezwel voor de stad”. Dat Bach een engeltje bleef onder deze omstandigheden is dus niet erg waarschijnlijk. Wie meer over deze kwesties wil weten, leze John Elliot Gardener’s “Music in the castle of heaven” dat binnenkort verschijnt.

wonderkleuter

Chris Thile heeft een enorm muzikaal geheugen, weet nog dat hij als éénjarige “The girl from Ipanema” hoorde. Iets ouder, op zijn vijfde (zie foto), gaf hij er al blijk van een wonderkleuter op de snaren te zijn.

Thile stond van oudsher ingedeeld bij de Country & Western, een genre waar ik niet bepaald warm voor loop. Chris Thile viel mij echter op door de titel van een van zijn cd’s: “How to grow a woman from the ground”. Nogal geestig. De wanhoopsvraag van een man die moeite heeft met contact leggen met het andere geslacht? In arren moede dan maar vrouwenzaadjes zaaien, verspenen en opkweken tot gezonde exemplaren, klaar voor consumptie? De fantasie sloeg meteen op hol. De tekst - het origineel is van Tom Brosseau- gaf echter een heel andere, veel complexere kijk op de man die deze vraag opperde. Zelfmoord? Moord? Doorgesneden polsen; een juf die ‘honing’ gaf aan haar pupil? Een wonderlijk spookachtige tekst met de jaloersmakende sfeerbepaler: “The night was a chalkboard with a fingernail moon”. I could kill for a sentence like that- om in sfeer te blijven!

hoe een vrouw uit de grond te laten groeien.

De cd van Chris bleek bepaald niet de eerste de beste mandolinespeler te herbergen. Niks reminiscenties met Napolitaanse serenades, getokkeld en gezongen door een Italiaanse slijmjurk met smachtende ogen,- waar je toch al snel aan denkt als je een mandoline hoort.

Deze cd opent met de baarlijke duivel hemzelve die bluegrass speelt, de rook slaat nondeju uit de snaren en happend naar adem blijf je achter. Virtuoos, vol geniale invalletjes. Chris kan niets weerstaan omdat hij alles kan. En heel veel leuk vindt. Aanlokkelijke zijpaadjes vliegt hij in en uit, zoals jazz, manouche of pop in het redelijke sentimentele maar prachtige ‘Heart in a cage’ van the Strokes. Absoluut geen archetypische bluegrass of c&w dus, maar muziek waar een stevige wind door waait. Alle ramen staan open.

Mandole mandoline

De mandoline heeft als voorvader de guitarra uit Moors Spanje; meegebracht uit het midden oosten waar hij barbat heette, een knikhals luit. Hier kwam later in het Midden Oosten de oud uit voort. De guitarra was een klein instrument, bespannen met snaren gemaakt van darmen en werd geplukt/getokkeld met de schacht van een vogelveer. De mandole, een peervormige kleine luitachtige, was een volgende stap in de evolutie naar de mandoline. In Italië ontstond tegen het einde van de 17e eeuw de mandoline met dubbele metalen snaren. De mandoline werd in die tijd hetzelfde gestemd als de viool.

luchthartig

Bach schreef zijn sonatas en partitas, die Chris Thile op cd zette, voor viool. Maar op Chris' mandolinesnaren worden het zonniger stukken; ontdaan zijn ze opeens van hun ernstige ‘Duitsheid’. Elegant en blij, helder als de Italiaanse ochtendzon op het Canal Grande. De ‘Duitsheid’ werd lichter, de ‘Bach-heid’ bleef wel intact. Door Thile’s liefde voor Bach doorgrondde hij het wezen van zijn muziek. Het (h)erkennen van andermans en het enorme plezier in eigen virtuositeit spat er vanaf. De structuur lijkt helderder door de afgepaste klank, je hoort het raamwerk en de aankleding om het oneerbiedig te zeggen. Ondanks de afstandelijkheid door de hardere klank van metalen snaren en het plectrum dat die snaren aantokkelt -in tegenstelling tot het organische van paardenhaar op vioolsnaren- kan Chris’ mandoline toch zeer melancholiek en poëtisch klinken. Chris Thile leeft in de muziek, of het nou een partita van Johann Sebastian Bach is of een moppie bluegrass.

Bach op mondharp

Goede muziek is goede muziek, of het nu Radiohead, Coldplay, The Strokes, Tom Brosseau of Johann Sebastian Bach betreft. Al speel je Bach op een mondharp. Wat telt is de intentie en de liefde. Maar vlak zeker het genie niet uit. Met goede intenties en liefde kom je een eind, zonder de vonk van genie blijft het middelmaat. Ach en Chris Thile, als je toch bezig bent, doe mij ook eens enkele Scarlatti’s op de mandoline. Chris Thile speelt de sonates en partitas 9 november in het BIMhuis.