De beste van allemaal ?

Waarschijnlijk is dit de eerste zin die ik ooit van Tsjechow las, ergens in 1976. Ik dacht dat het verhaal begon met: “Christus is opgestaan!”, maar dat is pas op pagina 19. Duidelijk was dat een schitterend verhaal was. Nu was mij van vele kanten verzekerd dat Tsjechow ongelooflijk goed was. Simon Carmiggelt bewonderde hem vaak in zijn Kronkels, en van Kees Fens moest ik de grote Russen lezen, want “later had ik er geen tijd meer voor”. In de jaren ‘70/80 stortte ik mij dus op Dostojewski,Tolstoj, Toergenjew, Gontsjarow en dat waren heerlijke leesavonturen. De onvoorstelbare dramatiek in De Idioot, Schuld en Boete, de romantiek van Anna Karenina en de zuiverheid van Kinderjaren, het moderne geluid in Vaders en Zonen en Roedin. Had je dat alles gehad kwam het mooiste, geestigste en meest melancholieke boek nog: Oblomow!

De beste zinnen, beschrijvingen, gesprekken kwamen echter van Tsjechow. Ik sla zomaar een bladzij op: “Niet iedereen verstaat de kunst op tijd zijn mond te houden en op tijd te verdwijnen. Het gebeurt niet zelden dat zelfs mensen, die in de wereld zijn grootgebracht en over tact beschikken, niet merken, hoe hun aanwezigheid in een vermoeide of druk bezette gastheer een gevoel oproept dat op haat lijkt en hoe dan uit alle macht getracht wordt dat gevoel te verdoezelen en te bedekken onder een leugen.” (De Brief)

Sachalin

In de zoals dat heet onvolprezen Russische Bibliotheek zijn vijf delen Verhalen, en twee delen Brieven verschenen. Dan zijn er natuurlijk nog de Toneelstukken als De drie zusters en De kersentuin.

Ook is er een al even mooi (en voor mij veel te duur, 45,- gulden) uitgegeven boek De reis naar Sachalin (Thomas Rap, 1975). Ik kocht het afgeprijsd voor 19.50 in 1978 en las het onmiddellijk. Daarna wilde ik nooit meer naar Sachalin – een zeer langgerekt eiland boven Japan, waar in Tsjechow’s tijd mensen vooral als dwangarbeider werkten of hoopten daar als emigrant een menswaardiger bestaan dan in bijvoorbeeld Koersk op te bouwen. Nu werken er vooral ingenieurs voor Shell, want er zit heel veel gas. Het is een verschrikkelijk boek, want het lot van de mensen is tragisch, en Tsjechow is een realist, die ondanks zijn humor en mededogen niet om de waarheid heen draait. En hij kijkt zo goed!

“Ik zag nog meer emigranten, toen ik met de stoomboot de Kama afvoer. Er was een boer van een jaar of veertig met een rode baard; hij zat op een bank aan dek, zakken met huisraad aan zijn voeten, op de zakken lagen kinderen met bastschoenen aan; zij bibberden van de kou in de snijdende wind, die over de barre oevers van de Kama in onze richting blies. Op het gezicht van de boer stond te lezen: ‘Ik heb me er al bij neergelegd’. In zijn blik zag ik ironie, maar die ironie was naar binnen gericht, naar zijn ziel, naar het bestaan dat achter hem lag en hem zo bitter had teleurgesteld.” Ondanks alle narigheid kun je je dan toch verheugen op nog bijna 400 pagina’s.

Het brilletje

Misschien weet u niet meer dat Tsjechov leefde van 1860-1904. Hij was bij zijn leven al wereldberoemd, ook in Rusland. Hij werd -en eindelijk, daar is de actualiteit, niet zo heel ver van Sotsji, in Taganrog geboren. Hij was opmerkelijk modern in zijn gedrag en houding, maar sprak zich zelden kritisch uit over het Rusland van toen, het keizerrijk dat snel veranderde en toch weer niet. Het aantal boeken over Tsjechov is onoverzienbaar – al had ik er tot nu nooit één gelezen. Maar ik kreeg de kans om het boek van journalist en slavist Michel Krielaars, Het brilletje van Tsjechov, reizen door Rusland in manuscriptvorm te lezen. Als de Winterspelen afgelopen zijn, en u helemaal klaar bent met sport en televisie, begint u (opnieuw) met Tsjechov, en daarna heeft u zin in dit fraaie, aanstekelijke en ook pijnlijke boek. Ik heb het bijna uit, en schrijf in Boekenblog 208 verder over Krielaars, Tsjechov en Rusland. Nog een compliment: in 2014 een boek van 400 pagina’s uitgeven over Tsjechov en Rusland, dat is een daad van moed!

Leo Willemse

.

* Bij Van Oorschot schrijf je Tsjechow, bij de rest Tsjechov en in de OBA vind je hem bij Cechov.