Boekenblog; Meisjes van lang geleden: Nynke van Hichtum, Cissy van Marxveldt en Top Naeff
Vraag: welke van bovengenoemde namen is geen pseudoniem? Het antwoord staat onderaan het Boekenblog. Deze schrijfsters worden vrijwel altijd geassocieerd met respectievelijk Afke’s Tiental, De H.B.S.-tijd van Joop ter Heul en School-Idyllen, onbetwiste hoogtepunten uit de jeugdliteratuur uit de eerste helft van de 20e eeuw. Verder hebben de vrouwen weinig met elkaar gemeen, ik weet zelfs niet of ze elkaar hebben ontmoet. Vergeten zijn ze niet, misschien juist vanwege dat ene boek, die ene heldin: Afke, Joop en Jet van Marle. Die heldinnen ontnemen het zicht op hun andere werk, want alle drie stonden ze voor véél meer.
Levensbeschrijvingen
Biografieën van Nederlandse auteurs, het is een van mijn vele leesafwijkingen. Deze afwijking heeft het de laatste jaren erg moeilijk, want steeds meer auteurs krijgen hun welverdiende biografie. En: elk boek dat je leest, betekent dat je een ander boek laat liggen. Dus heb ik de recente, veelgeprezen biografieën over Hermans, Reve en Multatuli nog niet gelezen. Maar wel de uitermate boeiende levensverhalen over Top Naeff (Gé Vaartjes, 2010) en Nynke van Hichtum (Aukje Holtrop, 2005).
In 2016 verscheen Monica Soeting’s biografie over Cissy van Marxveldt-die staat op mijn verlanglijstje, dat sneller uitdijt dan het heelal. U vindt schrijversbiografieën in Nederlandse bibliotheken bij de rubriek Letterkunde. Daar eenmaal aangekomen, keert u niet snel meer terug naar de fictie, zo verslingerd raakt u aan al die heerlijke boeken over die altijd wat tobberige literatoren. Plus dat hun autobiografieën, dagboeken, brieven op dezelfde planken staan. Denk alleen maar eens aan de Privé-Domeinserie!
Meisjesboeken
Als jongen was mijn leeshonger zo groot dat de meisjesboeken die mijn zusje uit de bibliotheek haalde, voor mij niet veilig waren. Puberromantiek was nauwelijks voorradig in jongensboeken -kunt u zich Pietje Bell of Dik Trom verliefd voorstellen? Arendsoog? Hielke en Sietse Klinkhamer? In meisjesboeken wel, alleen daarom al was ik blij met een zus. Zij zwijmelde bij de Witte Ravenpockets, dus dat kon ik dan ook wel doen. Maar tussen al die romantische flauwekul sijpelden ook “echte” boeken door, dat wist je gelijk als je begon aan Afke’s Tiental, Een Zomerzotheid of het briljante School-Idyllen. Daarin staat een van de aangrijpendste sterfbedscènes ooit. Hoe de meisjes van de krans afscheid namen van Jet! Daar werd ik, gevoelig type, heel stil van. Dit was vèr voor J.B.Schuil in De Artapappa’s de ongelukkige “Kafferjongen” Bloemhof liet overlijden. Schuil was zo’n beetje de enige jongensboekenauteur die tussen 1900-1930 geloofwaardig over verliefdheid schreef: wat was Eddy Lomans, de voetbalheld uit het heerlijke De A.F.C.-‘ers verrukkelijk hoteldebotel op Kitty! Van de weeromstuit las mijn zus deze boeken, en zonk weg in verliefdheid op Eddy. Ook in de jaren ’60 waren er nog bakvisschen.
Rebelse vrouwen
Juist omdat deze boeken van Nop, Missy en Tynke zo goed waren, ging ik op zoek naar hun andere werk. Ik las Nynke’s prachtige Schimmels voor de Koets en Jelle van Sipke-Froukjes; de weemoedige herinneringen van Cissy aan haar geboortedorp, Oranjewoud, Mensen uit een klein dorp, maar ook het geestige Puck van Holten . Van Top Naeff las ik het fraaie Voor de poort, waarin een verholen weergave staat van haar smachten naar de befaamde acteur Willem Royaards, opgesloten als zij was in een liefdeloos huwelijk met de arts Willem van Rhijn, Dat deze boeken nog steeds vrij eenvoudig verkrijgbaar zijn, zegt genoeg over de kwaliteiten van de schrijfsters.
De biografieën, zoals het hoort kloeke boeken van zo’n 500 pagina’s, onthullen nog veel meer onbekende zaken. Top Naeff, jarenlang gerespecteerd toneelcritica, was bevriend zowel met Ina Boudier-Bakker als Menno ter Braak, en talloze andere auteurs. Cissy van Marxveldt bracht hele generaties meisjes aan de dagboeken. ”Met als beroemdste navolger Anne Frank, die haar dagboekbrieven schreef aan Kitty, Joop( ter Heuls) beste vriendin”(Trouw, 28 januari). En Nynke van Hichtum? Die was lang getrouwd met de belangrijkste politieke oppositieleider tussen 1890-1920, de socialist Pieter Jelles Troelstra. Ook zette zij de toon voor een serieuze beoefening van het schrijven voor en over kinderen. Haar sprookjesbewerkingen zijn nog steeds bekend, in Nederland en het buitenland.
Alle drie hebben nu hun eigen biografie, naast informatief ook heel goed leesbaar. Wie, zoals ik, met Harry G.M. Prick vroeger en Atte Jongstra nu, van een uitgebreide verantwoording in noten houdt, heeft geluk. Noten? Dat zijn extra opmerkingen onderaan de bladzij, of aan het einde van het boek. Onder mijn naam en functie staat er ook één.
Leo Willemse is nog even bibliothecaris bij de OBA.
Noot: Antwoord: Top Naeff. Haar geboortenaam was haar auteursnaam.